صنعت گردشگری عربستان سعودی

عربستان سعودی با معرفی چشم‌انداز 2030 توسط محمدبن‌سلمان ولیعهد این کشور، برنامه‌ای برای کاهش وابستگی به نفت و توسعه اقتصاد متنوع آغاز کرده است. گردشگری به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی این چشم‌انداز، نقش مهمی در توسعه اقتصادی، اشتغال‌زایی، بهبود تصویر جهانی عربستان و افزایش تعاملات بین‌المللی این کشور ایفا می‌کند.

این بررسی با مرور منابع ثانویه(گزارش‌های آماری WTTC و   UN Tourism، اسناد رسمی وزارت گردشگری عربستان سعودی، مقالات علمی نمایه‌شده در پایگاه‌های Scopus و WoS ) و تحلیل محتوای خبرگزاری‌های تخصصی سفر و اقتصاد منطقه‌ای انجام شد.

درآمد عربستان از گردشگران در سال 2024   

به گزارش بانک مرکزی عربستان، گردشگران خارجی در سال 2024 حدود 153.6 میلیارد ریال‌سعودی (41 میلیارددلار) در عربستان هزینه کرده‎اند که افزایش 13.8 درصدی را نسبت به سال قبل از آن یعنی 2023 نشان می‌دهد. 

به گزارش روزنامه الاقتصادیه، افزایش هزینه‌های گردشگران خارجی در رشد 7.8 درصدی بخش گردشگری در سال گذشته موثر بوده است. روزنامه سعودی الإقتصادیة در گزارشی نوشت، عربستان رکورد جدیدی در میزان هزینه‌های پرداختی گردشگران خارجی ثبت کرد، به‌طوری‌که در سال 2024 این رقم با رشد 13.8 درصدی به حدود 41 میلیارد دلار (معادل 153.6 میلیارد ریال‌سعودی) رسید. 

این گزارش دلیل افزایش هزینه‌های پرداختی گردشگران خارجی را گسترش صدور ویزای الکترونیکی و اجرای پروژه‌های بزرگ گردشگری خواند و همچنین افزود، میزبانی سعودی از رویدادهای جهانی به تقویت جایگاه عربستان به‌عنوان یک مقصد گردشگری کمک کرده است.

الإقتصادیة تأکید کرد، بخش گردشگری نقشی اساسی در «چشم‌انداز 2030» عربستان دارد و این کشور بیش از 500 میلیارد دلار در توسعه مقاصد جدید گردشگری سرمایه‌گذاری کرده است تا بتواند سالانه 150 میلیون گردشگر را تا سال 2030 جذب کند. 

این گزارش همچنین افزود، رشد صنعت گردشگری در عربستان سعودی باعث بهبود تراز پرداخت‌های عربستان و تقویت بخش‌های خرده‌فروشی سعودی و هتلداری در این کشور شده است.

به گفته منابع خبری محل پیش‌بینی می‌شود سهم بخش گردشگری عربستان در تولید ناخالص داخلی تا سال 2034 به 224 میلیارد دلار( معادل 840 میلیارد ریال سعودی) برسد.

ضمنا خبرگزاری سعودی اعلام کرد عربستان در سال 2024م مازاد 49.8 میلیارد ریال در تراز پرداخت‌ها با رشد 7.8٪ و افزایش 13.8٪ در هزینه بازدیدکنندگان به 153.6 میلیارد ریال (41 میلیارد دلار) ثبت کرد.

وزارت گردشگری توضیح داد که رشد چشمگیر مازاد بند سفر در سال 2024م نتیجه تلاش‌های وزارتخانه و سایر اجزای سیستم گردشگری برای تقویت این بخش و حمایت از رشد اقتصاد ملی است.

رشد نشان‌دهنده اثربخشی تلاش‌های سیستم گردشگری در دستیابی به رهبری جهانی از طریق اعمال بهترین شیوه‌های توسعه گردشگری، بهبود خدمات و محصولات و همکاری مداوم با مقامات دولتی برای دستیابی به اهداف چشم‌انداز 2030 عربستان است.

اهداف اصلی صنعت گردشگری عربستان در پرتو چشم انداز 2030

1- کاهش وابستگی به نفت و متنوع سازی اقتصادی

2- ایجاد بیش از یک میلیون شغل.

3- ارتقاء تصویر بین‌المللی عربستان.

4- تبدیل شدن به یکی از پنج مقصد برتر گردشگری جهان.

5- جذب سرمایه‌گذاری خارجی از طریق مناطق آزاد اقتصادی.

6- تحول کشور و تقویت بخش گردشگری

7- رساندن سهم گردشگری از 4.5 درصد به 10 درصد تولیدناخالص داخلی

8- توسعه تنوع گردشگری فراتر از گردشگری مذهبی و تبلیغ مناظر فرهنگی و طبیعی

9- سرمایه‌گذاری قابل توجه در زمینه زیرساخت ها، صنعت هتل‌داری و سرگرمی

10- پروژه دریای‌سرخ، توسعه‌جزایر، شهرهای‌گردشگری، مراکز تفریحی، رستوران‌ها و هتل‌های لوکس

پروژه‌های شاخص صنعت گردشگری عربستان

1- نئوم[3] : شهر هوشمند، سبز و بدون خودرو.

2- پروژه دریای سرخ: توسعه 90 جزیره با هدف اکوتوریسم.

3- آمالا[4] : تمرکز بر گردشگری سلامت و لوکس.

4- الدرعیه: بازسازی شهر تاریخی برای جذب گردشگری فرهنگی.

5- سوده پیکس: اکوتوریسم کوهستانی و طبیعت‌گردی.

6- جده سنترال: بازآفرینی شهری و توسعه گردشگری شهری.

اصلاحات اجتماعی و قانونی صورت گرفته در عربستان:

1- صدور روادید گردشگری برای غیرمسلمانان.

2- افزایش آزادی‌های فرهنگی و اجتماعی، به‌ویژه برای زنان.

3- تسهیل قوانین سرمایه‌گذاری برای خارجی‌ها.

4- گسترش امکانات تفریحی و برگزاری رویدادهای جهانی.

 گردشگری عربستان سعودی

1- گردشگری مذهبی

2- گردشگری فرهنگی و تاریخی. مکان‌های ثبت شده در میراث جهانی یونسکو

الف- شهر تاریخی دیریه

ب- نقاشی‌های صخره ای منطقه حائل

ج- سایت باستانی المدائن(مدائن صالح)

3- ترویج و توسعه جاذبه‌های طبیعی و اکوتوریسم

طی شش سال اخیر، گردشگری سهم خود از تولید ناخالص داخلی عربستان را به بیش از ۱۱ درصد رسانده و نزدیک به ۲٫۵ میلیون شغل ایجاد کرده است؛ کشوری که در سال ۲۰۲۳ میلادی هدف ۱۰۰ میلیون گردشگر داخلی و بین‌المللی را هفت سال زودتر محقق کرد و اکنون جذب ۱۵۰ میلیون بازدید سالانه تا ۲۰۳۰ را نشانه گرفته است

فرصت‌های کلیدی در صنعت گردشگری عربستان

1- نوع‌بخشی اقتصادی و اشتغال‌زایی

رشد ۳۲ درصدی سهم گردشگری در ۲۰۲3 و جهش هزینه‌کرد بین‌المللی به ۲۲۷ میلیارد ریال سعودی، جایگاه این بخش را به رکن اصلی اقتصاد غیرنفتی بدل کرده است. سیاست «سَعودی‌سازی» نیز نرخ بیکاری را به ۷ درصد در میانه ۲۰۲۴ کاهش داده و تقاضا برای مهارت‌های گردشگری را تقویت کرده است.

2- ابرپروژه‌های گردشگری و برند مقصد جدید

سرمایه‌گذاری دولتی در پروژه‌هایی چون نئوم، دریای سرخ، القدیه و الدرعیه چهره گردشگری عربستان را از «مقصد زیارتی» به «مقصد تفریحی و ماجراجویی» تغییر می‌دهد؛ نیوم دست‌کم ۷۵ درصد از قلمرو خود را به منطقه حفاظت‌شده اختصاص داده و میزبان جام جهانی ۲۰۳۴ خواهد بود.

3- تسهیل ویزا و تحول دیجیتال

از سال ۲۰۱۹ تاکنون، ویزای الکترونیک به بیش از ۶۰ کشور تعمیم یافته و در مه ۲۰۲۴ اتباع باهاما، باربادوس و گرنادا نیز افزوده شده‌اند؛ هم‌چنین درگاه ویزیت سعودی[5] ، روند دریافت ویزا را به کمتر از ۱۰ دقیقه کاهش داده است.

4- رویدادهای فراگیر و تسهیم تقویم گردشگری

رویداد "موسم یا فصل ریاض" در زمستان ۲۰۲۴ با جذب ۱۳ میلیون نفر و رشد ۴۷٫۶ درصدی گردشگران بین‌المللی، نمونه‌ای از اثر رویدادهای فرهنگی و ورزشی بر توزیع زمانی سفرها است.

5- رهبری در پایداری و سرمایه‌گذاری سبز

ابتکار «سازمان جهانی گردشگری پایدار» به میزبانی عربستان و تعهد پروژه دریای سرخ برای «اثر محیطی مثبت ۳۰ درصدی تا ۲۰۴۰» جایگاه ریاض را در دیپلماسی گردشگری سبز تقویت می‌کند.

چالش‌های کلیدی در صنعت گردشگری عربستان

1- فشار زیست‌محیطی بر اکوسیستم دریای سرخ

کارشناسان نسبت به خطر نابودی لایه‌های مرجانی هشدار می‌دهند؛ حتی «ابرمرجان‌های» خلیج عقبه در گرمای ۲۰۲۴ دچار سفیدشدگی شدند.

2- گرمایش هوا و ایمنی زائران

تابستان ۲۰۲۴ با دمای ۵۱٫۸ درجه سانتی‌گراد، مرگ بیش از ۱۳۰۰ زائر حج را رقم زد و پژوهش‌های پزشکی نشان می‌دهد که خطر بیماری‌های گرمایی در مراسم انبوه رو به افزایش است؛ مسئله‌ای که می‌تواند تقاضای زیارتی و اعتبار مقصد را تحت تأثیر قرار دهد.

3- محدودیت‌های فرهنگی سنتی و تصویر مقصد

نگرانی‌های حقوق بشری، ممنوعیت فروش الکل و عدم تطابق برخی هنجارهای اجتماعی با انتظارات گردشگران غربی، بر رقابت‌پذیری تأثیر می‌گذارد؛ پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد تصویر برند عربستان در بازارهای غربی هنوز نیازمند بهبود است.

4- شکاف مهارتی و نیاز به توسعه سرمایه انسانی

اگرچه اشتغال در گردشگری رو به رشد است، کارفرمایان از کمبود نیروی ماهر در حوزه‌های مدیریت هتل، بازاریابی دیجیتال و خدمات تجربه مهمان گلایه دارند؛ گزارش‌های رسمی‌بر برنامه‌های آموزش مهارت‌های آینده تأکید می‌کنند.

5- وابستگی به گردشگری مذهبی و نوسان تقاضا

هنوز بیش از نیمی از سفرها با انگیزه زیارتی یا داخلی است؛ رشد ورود گردشگران بین‌المللی از ۳۰ میلیون نفر در ۲۰۲۴ برای تحقق هدف ۷۰ میلیونی تا ۲۰۳۰ باید شتاب گیرد.

سایر چالش‌ها و انتقادات:

- موانع فرهنگی و اجتماعی سنتی.

- نگرانی‌های حقوق بشری و آزادی‌های سیاسی.

- خطرات زیست‌محیطی ناشی از پروژه‌های بزرگ.

- ریسک‌های اقتصادی و ناپایداری درآمدهای گردشگری.

تسهیل ویزا و تحول دیجیتال

از سپتامبر سال ۲۰۱۹، عربستان سعودی برای نخستین بار روادید گردشگری را به روی گردشگران فرامنطقه‌ای گشود. تا ماه می سال ۲۰۲۴، شهروندان بیش از ۶۰ کشور (از جمله اتحادیه اروپا، آمریکا، چین، ژاپن، کره‌جنوبی، و اخیراً کشورهای حوزه کارائیب مانند باربادوس و باهاما) می‌توانند از طریق پلتفرمی موسوم به ویزیت سعودی[6] ، ویزای الکترونیکی دریافت کنند.

نوآوری‌ها و دستاوردهای کلیدی عربستان:

- متوسط زمان صدور ویزا به کمتر از ۱۰ دقیقه کاهش یافته است.

- امکان ورود چندباره[7] تا ۱ سال برای اکثر ویزاها فراهم شده است.

- در مارس ۲۰۲4، عربستان اعلام کرد که برای دارندگان ویزای شینگن، بریتانیا یا آمریکا، امکان ورود مستقیم با همان ویزا فراهم می‌شود.

- براساس داده‌های وزارت گردشگری، بیش از ۵ میلیون ویزای گردشگری در سال ۲۰۲۳ صادر شده که سهم بالایی از رشد گردشگری بین‌المللی را به خود اختصاص داده‌اند.

چشم‌انداز توسعه صنعت گردشگری

- گسترش توافق‌نامه‌های دوجانبه با کشورهای آفریقایی، جنوب شرق آسیا و آمریکای لاتین تا ۲۰۲۶ در دستورکار مقامات ریاض قرار دارد.

- طرحی بنام اسمارت بوردر[8] در حال اجراست تا ورود گردشگران در فرودگاه‌های جده و ریاض با اسکن چهره و بیومتریک در کمتر از ۲۰ ثانیه انجام شود.

- یکپارچه‌سازی روادید گردشگری با خدمات حج و عمره[9] برای تسهیل گردشگری ترکیبی (زیارتی–تفریحی) در حال اجراست.

نتیجه‌گیری و توصیه‌ها

این برنامه جاه‌طلبانه، گامی مهم برای تغییر چهره اقتصادی و فرهنگی عربستان است، اما نیازمند اجرای دقیق، شفاف و همراه با احترام به ملاحظات اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی است تا به موفقیت پایدار برسد.

گردشگری برای عربستان فرصتی راهبردی جهت تنوع‌بخشی اقتصاد، اشتغال جوانان و ایفای نقش فعال در دیپلماسی اقلیمی فراهم کرده است؛ با این حال مدیریت ریسک‌های زیست‌محیطی، تطبیق فرهنگی، آموزش نیروی کار و توزیع فصلی تقاضا، شرط پایداری این دستاوردها در عربستان سعودی است. در همین راستا تحلیلگران صنعت گردشگری اولویت‌بندی هفت اقدام زیر را به دستگاه‌های ذیربط این کشور توصیه نموده‌اند:

1- اجرای نظام ارزیابی زیست‌محیطی یکپارچه برای همه پروژه‌های ساحلی؛

2- ایجاد صندوق اقلیم‌گردشگری جهت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سازگار با گرما؛

3- گسترش پیمان‌نامه‌های فرهنگی با بازارهای مبدأ برای بهبود تصویر مقصد؛

4- تدوین استاندارد مهارتی ملی گردشگری و همکاری با موسسات آموزش عالی بین‌المللی؛

5- تنوع‌بخشی به پرتفوی رویدادها و هدف‌گذاری فصول گرم با محصولات آب‌محور؛

6- تسهیل بیشتر صدور روادید برای بازارهای نوظهور آسیایی و آمریکای لاتین؛

7- پایش مستمر داده‌های تقاضا با هوش مصنوعی برای مدیریت ازدحام و ظرفیت.

 

منابع و مآخذ:

1. AGBI. “Red Sea coral to get extra protection from tourists.” 2024.
2. Arab News. “Key tourism roles to be localized in Saudi Arabia.” 2025.
3. Arab News. “Saudi tourism workforce grows 5.1%.” 2024.
4. Atlantic Council. “Climate profile: Saudi Arabia.” 2024.
5. Financial Times. “A $1tn-plus pivot to tourism is unfolding across Saudi Arabia.” May 2025.
6. Journal of Travel Medicine. “Escalating climate-related health risks for Hajj pilgrims.” 2024.
7. Mongabay. “Supercorals bleached during 2024 heat wave.” April 2025.
8. NEOM. “Tourism Sector – Changing the Future of Travel.” 2025.
9. Oxford Business Group. The Report: Saudi Arabia 2024.
10. Reuters. “Hundreds die of extreme heat on Muslim pilgrimage.” June 2024.
11. Travel and Tour World. “Riyadh Season 2024 attracts 13 million visitors.” 2025.
12. UN Tourism. “International tourism recovers pre-pandemic levels in 2024.”
13. WTTC. “Saudi Arabia’s Travel & Tourism Breaks All Records.” June 2024.
14. WTTC. “Milestone: Saudi Arabia surpasses 100 million tourists.” 2023.
15. Wikipedia. “Visa policy of Saudi Arabia” (Updated May 2024).

Opportunities and Challenges of Saudi Arabia's Tourism Industry in Light of Vision 2030

Abstract

Saudi Arabia is undergoing an unprecedented economic transformation from an oil-based economy to a service-based one, with tourism at its core, as outlined in Vision 2030. The early achievement of its 100 million visitor goal by 2023, over $1 trillion in mega-tourism investments, and substantial regulatory reforms have created exceptional opportunities. However, challenges such as environmental pressures on the Red Sea, extreme heat, cultural limitations, heavy dependence on religious tourism, and a shortage of skilled labor threaten long-term sustainability. This paper analyzes the key opportunities and risks using data from the WTTC, UNWTO, and recent academic studies, offering practical policy recommendations.

Keywords: Tourism, Saudi Arabia, Vision 2030, Sustainable Development, Red Sea, NEOM.

1. Introduction

Over the past five years, tourism has increased its share of Saudi Arabia’s GDP to over 11% and created nearly 2.5 million jobs. In 2023, the country reached its goal of 100 million domestic and international tourists—seven years ahead of schedule. The new target is 150 million annual visits by 2030.

2. Methodology

This study is based on secondary data analysis from WTTC and UN Tourism reports, official documents from the Saudi Ministry of Tourism, and peer-reviewed academic sources indexed in Scopus and WoS. Specialized travel and economic media were also reviewed for contextual analysis.

3. Key Opportunities

3.1. Economic Diversification and Job Creation

Tourism’s 32% growth in 2023 and international spending surge to SAR 227 billion positioned it as a core driver of the non-oil economy. The “Saudization” policy also helped reduce unemployment to 7% by mid-2024 and increased demand for tourism-related skills.

3.2. Mega-Projects and Destination Rebranding

State-funded projects like NEOM, The Red Sea, Qiddiya, and Diriyah are shifting Saudi Arabia's image from a religious to a recreational and adventure tourism destination. NEOM, for example, has designated 75% of its territory as a protected area and will host the 2034 FIFA World Cup.

3.3. E-Visa Facilitation and Digital Transformation

Since 2019, Saudi Arabia has extended e-visa access to over 60 countries, with additional countries like the Bahamas and Barbados added in May 2024. The VisitSaudi portal has reduced visa processing times to under 10 minutes.

3.4. Events and Calendar Distribution

The 2024 Riyadh Season attracted 13 million visitors and boosted international arrivals by 47.6%, showing the power of cultural and sporting events in managing tourism seasonality.

3.5. Sustainability Leadership and Green Investment

Saudi Arabia’s hosting of the World Sustainable Tourism Organization and the Red Sea project’s pledge for a “30% positive environmental impact by 2040” position the Kingdom as a leader in green tourism diplomacy.

4. Major Challenges

4.1. Environmental Pressure on the Red Sea Ecosystem

Experts warn of coral reef destruction, especially after “super corals” in the Gulf of Aqaba suffered bleaching during the 2024 heatwave.

4.2. Climate Heat and Pilgrimage Safety

Temperatures reaching 51.8°C in summer 2024 led to over 1,300 Hajj-related deaths. Medical studies reveal increasing heat-related health risks for mass religious gatherings, potentially affecting demand and the Kingdom’s global image.

4.3. Cultural Restrictions and Destination Perception

The alcohol ban, human rights concerns, and cultural gaps with Western expectations challenge Saudi Arabia’s competitiveness. Studies show the country's brand image in Western markets needs improvement.

4.4. Skills Gap and Workforce Development

Despite job growth, tourism employers report shortages in hospitality management, digital marketing, and guest experience. Official reports call for advanced training and international collaboration.

4.5. Religious Tourism Dependency and Demand Volatility

Over half of all trips remain religious or domestic. To reach its 70 million international visitor target by 2030 (up from 30 million in 2024), Saudi Arabia must accelerate market diversification and long-haul outreach.

5. Conclusion and Recommendations

Tourism offers Saudi Arabia a strategic path to economic diversification, youth employment, and global leadership in climate diplomacy. However, managing environmental risks, fostering cultural adaptability, developing human capital, and balancing seasonal demand are critical for long-term resilience. Seven priority actions are recommended:

1. Implement integrated environmental impact assessments for all coastal projects.
2. Create a Climate-Tourism Fund to invest in heat-adaptive infrastructure.
3. Expand cultural agreements with source markets to improve destination perception.
4. Establish national tourism skills standards in partnership with international institutes.
5. Diversify event portfolios and target hot seasons with water-based experiences.
6. Further ease visa policies for emerging markets in Asia and Latin America.
7. Utilize AI-driven demand forecasting to manage crowding and optimize capacity.

References (Alphabetical)

16. “Red Sea coral to get extra protection from tourists.” 2024.
17. Arab News. “Key tourism roles to be localized in Saudi Arabia.” 2025.
18. Arab News. “Saudi tourism workforce grows 5.1%.” 2024.
19. Atlantic Council. “Climate profile: Saudi Arabia.” 2024.
20. Financial Times. “A $1tn-plus pivot to tourism is unfolding across Saudi Arabia.” May 2025.
21. Journal of Travel Medicine. “Escalating climate-related health risks for Hajj pilgrims.” 2024.
22. “Supercorals bleached during 2024 heat wave.” April 2025.
23. “Tourism Sector – Changing the Future of Travel.” 2025.
24. Oxford Business Group. The Report: Saudi Arabia 2024.
25. “Hundreds die of extreme heat on Muslim pilgrimage.” June 2024.
26. Travel and Tour World. “Riyadh Season 2024 attracts 13 million visitors.” 2025.
27. UN Tourism. “International tourism recovers pre-pandemic levels in 2024.”
28. “Saudi Arabia’s Travel & Tourism Breaks All Records.” June 2024.
29. “Milestone: Saudi Arabia surpasses 100 million tourists.” 2023.

Wikipedia. “Visa policy of Saudi Arabia” (Updated May

[1] UNWTO

[2] WTTC

[3] NEOM

[4] AMAALA

[5] VisitSaudi

[6] VisitSaudi.com  

[7] Multiple-entry

[8] Smart Border

[9] Hajj And Umrah